اعلام حریق

دستگاه‌های اعلام حریق با تشخیص سریع علائم اولیه آتش سوزی، به ساکنان محل آتش سوزی فرصت می‌دهند تا به سرعت محل را تخلیه کنند و از بروز خسارات جانی و مالی جلوگیری کنند. این دستگاه‌ها با استفاده از حسگرهای مختلف مانند دود، حرارت و شعله، تغییرات محیطی را رصد کرده و در صورت تشخیص آتش سوزی، آلارم‌هایی را فعال می‌کنند تا به افراد هشدار دهند و سیستم اطفا حریق فعال شود. 

سیستم اعلام حریق چیست؟

سیستم اعلام حریق مجموعه‌ای از تجهیزات الکترونیکی و مکانیکی است که برای تشخیص زودهنگام انواع حریق و اطلاع رسانی سریع به افراد طراحی شده است. این سیستم‌ها با استفاده از حسگرهای مختلف، حرارت و شعله را تشخیص داده و با فعال کردن آژیرها، چراغ‌های چشمک زن و سایر سیگنال‌های هشداردهنده، افراد را از خطر آگاه می‌کنند.

انواع تجهیزات اعلام حریق

سیستم‌های اعلام حریق از مجموعه‌ای از تجهیزات مختلف تشکیل شده‌اند که هرکدام نقش مهمی در تشخیص و اعلام آتش سوزی ایفا می‌کنند. در این بخش به معرفی انواع تجهیزات اعلام حریق و کاربرد هر یک می‌پردازیم.

حسگرها (دتکتورها)

حسگرها یا دتکتورها تغییرات محیطی ناشی از آتش سوزی، مانند افزایش دما، تولید دود یا وجود شعله را تشخیص می‌دهند. انواع مختلفی از حسگرها وجود دارد که هر کدام برای تشخیص یک عامل خاص طراحی شده‌اند. برای مثال، دتکتور دود ذرات ریز دود را تشخیص می‌دهد، دتکتور حرارتی افزایش دما را تشخیص می‌دهد و دتکتور گاز نشت گاز در محیط را تشخیص می‌دهد. همچنین حسگرهای چندگانه ترکیبی از چندین نوع حسگر هستند و قابلیت تشخیص انواع مختلف خطر را دارند.

پنل کنترل

پنل کنترل سیگنال‌های دریافتی از حسگرها را پردازش کرده و دستورات لازم برای فعال کردن آژیرها، چراغ‌های چشمک‌زن و سایر تجهیزات را صادر می‌کند. به عبارت دیگر پنل کنترل مانند یک مرکز فرماندهی عمل می‌کند و تمام فعالیت‌های دستگاه اعلام حریق را کنترل می‌کند. علاوه بر این پنل کنترل امکان نظارت بر وضعیت سیستم و ثبت وقایع را نیز فراهم می‌کند.

دستگاه‌های اعلام دستی

دستگاه‌های اعلام دستی تجهیزاتی هستند که به صورت دستی توسط افراد برای اعلام آتش سوزی استفاده می‌شوند. این دستگاه‌ها معمولا در مکان‌هایی که دسترسی به حسگرها دشوار است یا در مواقعی که حسگرها قادر به تشخیص آتش سوزی نیستند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. با فشردن دکمه این دستگاه‌ها، آژیرهای سیستم فعال شده و افراد از خطر آتش سوزی مطلع می‌شوند.

آژیرها و چراغ‌های چشمک‌زن

آژیرها و چراغ‌های چشمک‌زن، دو نوع از مهم‌ترین تجهیزات هشداردهنده در دستگاه اعلام حریق هستند. آژیر اعلام حریق با تولید صدای بلند، توجه افراد را به خطر جلب می‌کند. چراغ‌های چشمک‌زن نیز با تولید نور شدید، به ویژه در محیط‌های پر سر و صدا، به افراد هشدار می‌دهند. این تجهیزات آتش نشانی معمولا در مکان‌های پر رفت و آمد مانند راهروها، راه پله‌ها و خروجی‌های اضطراری نصب می‌شوند.

تجهیزات جانبی

علاوه بر تجهیزات اصلی، سیستم‌های اعلام حریق ممکن است شامل تجهیزات جانبی دیگری نیز باشند. این تجهیزات شامل باتری پشتیبان برای تامین انرژی سیستم در صورت قطع برق، منبع تغذیه برای تامین انرژی مداوم سیستم، تابلوهای راهنما برای هدایت افراد به سمت خروجی‌های اضطراری و مودم برای ارسال پیام‌های هشدار به دستگاه‌های تلفن همراه یا مرکز کنترل از راه دور هستند. این تجهیزات جانبی، کارایی و عملکرد سیستم اعلام حریق را بهبود می‌بخشند.

نحوه عملکرد سیستم اعلام حریق

سیستم‌های اعلام حریق برای تشخیص سریع آتش سوزی و اطلاع رسانی به افراد در ساختمان طراحی شده‌اند. این سیستم‌ها به طور معمول از اجزایی مانند دتکتورها، کنترل پنل، آژیرها و سایر تجهیزات جانبی تشکیل شده‌اند. گام به گام نحوه عملکرد سیستم اعلام حریق عبارت‌اند از:

1. این دستگاه‌ها به طور مداوم محیط را برای علائم اولیه آتش سوزی مانند دود، حرارت یا گازهای سمی بررسی می‌کنند. انواع مختلفی از دتکتورها وجود دارد که هر کدام برای تشخیص یک عامل خاص طراحی شده‌اند.
2. هنگامی که یک دتکتور علائم آتش سوزی را تشخیص می‌دهد، سیگنالی را به پنل اعلام حریق ارسال می‌کند.
3. کنترل پنل سیگنال دریافتی را پردازش می‌کند و تعیین می‌کند که آیا یک وضعیت اضطراری واقعی رخ داده است یا خیر.
4. پس از تایید هشدار، کنترل پنل آژیرها، چراغ‌های چشمک‌زن و سایر تجهیزات صوتی و بصری را فعال می‌کند تا به افراد در ساختمان اطلاع دهد که خطر آتش سوزی وجود دارد.
5. در برخی سیستم‌ها، کنترل پنل می‌تواند به طور خودکار سیستم‌های اطفا حریق مانند سیستم‌های اسپری آب یا گاز را فعال کند.
6. برخی سیستم‌ها می‌توانند به طور خودکار با مراکز آتش نشانی یا پلیس تماس بگیرند و موقعیت ساختمان را گزارش دهند.

انواع سیستم های اعلام حریق

سیستم‌های اعلام حریق نقش حیاتی در تشخیص زودهنگام آتش سوزی و اطلاع رسانی به افراد برای تخلیه ایمن ساختمان‌ها ایفا می‌کنند. این سیستم‌ها به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

سیستم‌های اعلام حریق دستی

در این سیستم‌ها تشخیص آتش سوزی به طور کامل به انسان وابسته است. افراد با فشردن دکمه‌های اعلام حریق (شستی‌های آتش نشانی) مستقر در نقاط مختلف ساختمان، آلارم را فعال می‌کنند.

سیستم‌های اعلام حریق اتوماتیک

این سیستم‌ها مجهز به حسگرهایی هستند که به طور مداوم محیط را رصد می‌کنند و در صورت تشخیص علائم آتش سوزی مانند دود، حرارت یا شعله، به طور خودکار آلارم را فعال می‌کنند. سیستم‌های اعلام حریق اتوماتیک به دو دسته اصلی آدرس پذیر و متعارف تقسیم می‌شوند.

سیستم‌های اعلام حریق آدرس پذیر یا هوشمند

سیستم‌های اعلام حریق آدرس پذیر هر حسگر و دستگاه را با یک آدرس منحصر به فرد شناسایی می‌کنند. این ویژگی به پنل کنترل اجازه می‌دهد در صورت فعال شدن آلارم، دقیقا مشخص کند کدام حسگر یا دستگاه به صدا در آمده است. این دقت بالا در شناسایی محل دقیق حریق، سبب می‌شود عملیات اطفا حریق به سرعت و کارآمدی بیشتری انجام شود. به همین دلیل این سیستم‌ها برای ساختمان‌های بزرگ، مراکز تجاری، بیمارستان‌ها، کارخانه‌ها و هر محیطی که نیاز به یک سیستم اعلام حریق پیشرفته و دقیق دارد، بسیار مناسب هستند. مزایای این سیستم عبارت‌اند از:

• دقت بسیار بالا در تشخیص محل آتش سوزی
• کاهش تعداد آلارم‌های کاذب
• امکان نظارت و کنترل دقیق‌تر سیستم
• انعطاف پذیری بالا در طراحی و گسترش سیستم

سیستم‌های اعلام حریق متعارف

در سیستم‌های اعلام حریق متعارف چندین دتکتور به یک مدار واحد متصل می‌شوند. به این معنا که اگر هر یک از دتکتورهای موجود در یک مدار، دود یا حرارت را تشخیص دهد، کل مدار آلارم می‌دهد. این سیستم‌ها به دلیل سادگی و هزینه پایین نصب و نگهداری، برای ساختمان‌های کوچک، منازل مسکونی و مکان‌هایی که نیاز به یک دستگاه اعلام حریق ساده دارند، مناسب هستند. با این حال به دلیل عدم توانایی در شناسایی دقیق محل وقوع آتش سوزی، برای ساختمان‌های بزرگ و پیچیده توصیه نمی‌شوند. مزایا این سیستم عبارت‌اند از:

• هزینه نصب و نگهداری پایین‌تر نسبت به سیستم‌های آدرس پذیر
• سادگی در طراحی و نصب

سیستم‌های اعلام حریق بی‌سیم

سیستم‌های اعلام حریق بی‌سیم ارتباط بین حسگرها و پنل کنترل را به صورت بی‌سیم برقرار می‌کنند. این ویژگی باعث می‌شود که نیاز به سیم‌کشی گسترده در ساختمان از بین برود و نصب و راه اندازی این سیستم‌ها بسیار آسان‌تر شود. به همین دلیل سیستم‌های اعلام حریق بی‌سیم برای ساختمان‌های کوچک، منازل مسکونی، اماکن موقت و مکان‌هایی که سیم‌کشی دشوار است، بسیار مناسب هستند. همچنین این سیستم‌ها انعطاف پذیری بالایی دارند و می‌توان آن‌ها را به راحتی تغییر داد یا گسترش داد. مزایا سیستم‌های بی‌سیم عبارت‌اند از:

• نصب سریع و آسان
• انعطاف پذیری بالا در تغییر مکان حسگرها
• مناسب برای ساختمان‌های قدیمی یا مکان‌هایی که سیم‌کشی دشوار است

سیستم‌های اعلام حریق بی‌سیم جز هر دو دسته دستی و اتوماتیک هستند.

قیمت سیستم اعلام حریق

قیمت سیستم اعلام حریق به عوامل مختلفی بستگی دارد و یک پاسخ قطعی برای آن وجود ندارد. اما می‌توان عوامل اصلی موثر بر قیمت را به شرح زیر بیان کرد:

• قیمت سیستم‌های متعارف، آدرس پذیر و بی‌سیم متفاوت است.
• تعداد، نوع و برند دتکتورها بر قیمت تاثیر می‌گذارد.
• قابلیت‌ها و برند پنل کنترل بر قیمت آن موثر است.
• نوع و تعداد دستگاه‌های هشدار مانند آژیر و چراغ بر قیمت تاثیر می‌گذارد.
• هزینه نصب و سیم‌کشی در قیمت نهایی موثر است.
• برندهای مختلف، قیمت‌های متفاوتی دارند.

اجزای سیستم های اعلام حریق

یک سیستم اعلام حریق از مجموعه ای از دستگاه‌ها تشکیل شده است که به صورت هماهنگ با یکدیگر عمل می‌کنند تا در صورت وقوع آتش سوزی، به سرعت افراد را آگاه کرده و اقدامات لازم برای اطفا حریق را آغاز نمایند. اجزای اصلی سیستم‌های اعلام حریق عبارت‌اند از:

کنترل پنل

کلیه عملیات و ارتباطات سیستم از طریق پنل اعلام حریق صورت می‌گیرد. این پنل سیگنال‌های دریافتی از دتکتورها را پردازش کرده و دستورات لازم برای فعال سازی آژیرها و سایر تجهیزات را صادر می‌کند. همچنین وضعیت کلی سیستم و هرگونه خطا را نمایش می‌دهد.

منبع تغذیه

منبع تغذیه وظیفه تامین انرژی الکتریکی مورد نیاز تمامی اجزای سیستم را بر عهده دارد. این منبع می‌تواند باتری داخلی یا خارجی باشد و در صورت قطع برق، به کارکرد سیستم ادامه دهد.

دتکتورها

دتکتورها وظیفه تشخیص علائم اولیه آتش‌سوزی مانند دود، حرارت، شعله یا گازهای قابل اشتعال را بر عهده دارند. این دستگاه‌ها در انواع مختلفی طراحی شده‌اند و با توجه به محیط و نوع ریسک، انتخاب می‌شوند.

شستی‌های اعلام حریق

شستی‌ اعلام حریق به منظور اعلام دستی آتش سوزی توسط افراد استفاده می‌شوند. این شستی‌ها معمولا در مکان‌هایی نصب می‌شوند که دسترسی به آن‌ها آسان باشد.

سیستم‌های هشداردهنده صوتی و نوری

سیستم‌های هشداردهنده صوتی و نوری شامل آژیرها، چراغ‌های چشمک‌زن و بلندگوهایی هستند که پس از فعال شدن توسط پنل کنترل، افراد را از خطر آتش سوزی آگاه می‌کنند.

دستگاه تلفن کننده

دستگاه تلفن کننده به صورت خودکار با شماره‌های از پیش تعیین شده تماس می‌گیرد و پیام هشدار را ارسال می‌کند. این دستگاه امکان اطلاع رسانی به آتش نشانی و سایر مراکز امدادی را فراهم می‌کند.

آژیر اعلام حریق

آژیر اعلام حریق یک دستگاه صوتی است که با تولید صدای بلند و ممتد، افراد را از خطر آتش سوزی آگاه می‌کند.

تکرار کننده سیستم اعلام حریق

تکرار کننده سیگنال‌های رادیویی را تقویت می‌کند و امکان پوشش کامل ساختمان را فراهم می‌سازد. این دستگاه در مکان‌هایی که سیگنال‌های رادیویی ضعیف هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

انتخاب و خرید بهترین مدل سیستم اعلام حریق

انتخاب و خرید سیستم اعلام حریق مناسب یکی از مهم‌ترین تصمیماتی است که برای حفظ ایمنی ساختمان و افراد آن گرفته می‌شود. با توجه به تنوع مدل‌ها و برندهای موجود در بازار، این انتخاب می‌تواند چالش برانگیز باشد.

اندازه و نوع ساختمان

سیستم‌های اعلام حریق بسته به نوع ساختمان، نیازهای متفاوتی دارند. ساختمان‌های مسکونی به سیستم‌های ساده‌تر و قابل توسعه با امکان افزودن تجهیزات جدید نیاز دارند. ساختمان‌های تجاری به دلیل پیچیدگی و تراکم جمعیت، به سیستم‌های پیشرفته‌تر با قابلیت نظارت و گزارش‌دهی دقیق نیاز دارند. در محیط‌های صنعتی سیستم اعلام حریق باید در برابر شرایط سخت محیطی مقاوم بوده و قابلیت اتصال به سایر سیستم‌های ایمنی را داشته باشد.

میزان خطر آتش سوزی

در مکان‌هایی که مواد قابل اشتعال وجود دارد، سیستم باید حساسیت بیشتری به دود و حرارت داشته باشد. در محیط‌های با خطر انفجار نیز باید از تجهیزات ضد جرقه استفاده شود.

تعداد طبقات و متراژ ساختمان

برای ساختمان‌های چند طبقه، سیستم‌های آدرس پذیر که امکان شناسایی دقیق محل آتش سوزی را فراهم می‌کنند، مناسب‌تر هستند.

بودجه

قیمت سیستم‌های اعلام حریق بسته به ویژگی‌ها و برند آن‌ها متفاوت است. بودجه تعیین می‌کند که چه امکاناتی را می‌توان در سیستم گنجاند.

مقررات ملی ساختمان

مطابق با قوانین و مقررات ساختمان، الزامات خاصی برای نصب سیستم اعلام حریق وجود دارد که باید رعایت شوند. این مقررات شامل نوع تجهیزات، محل نصب آن‌ها و نحوه سیم‌کشی سیستم می‌باشد.

استاندارد های سیستم اعلام حریق

استانداردهای سیستم اعلام حریق مجموعه ای از قوانین و دستورالعمل‌هایی هستند که برای طراحی، نصب، نگهداری و عملکرد صحیح سیستم‌های اعلام حریق تدوین شده‌اند. این استانداردها با هدف افزایش ایمنی ساختمان‌ها و کاهش خسارات ناشی از آتش سوزی ایجاد شده‌اند. برخی از مهم‌ترین استانداردهای جهانی سیستم اعلام حریق در این زمینه عبارت‌اند از:

NFPA 72

این استاندارد توسط انجمن ملی حفاظت در برابر آتش (NFPA) تدوین شده است و به عنوان یکی از جامع‌ترین و معتبرترین استانداردهای جهانی در زمینه سیستم‌های اعلام حریق شناخته می‌شود. NFPA 72 شامل الزامات و راهنمایی‌های دقیقی برای طراحی، نصب، راه اندازی و تعمیر سیستم‌های اعلام حریق است.

UL 864

این استاندارد توسط شرکت آزمون‌های لابراتواری (Underwriters Laboratories) یا UL تدوین شده است و به بررسی و تایید کیفیت و ایمنی تجهیزات اعلام حریق می‌پردازد. استانداردهای UL اغلب بر اساس تست‌های مختلف، مشخصات فیزیکی، عملکرد و استحکام تجهیزات اعلام حریق تعیین شده و یک مرجع معتبر برای ارزیابی محصولات اعلام حریق است.

کد بین‌المللی آتش نشانی (IFC)

این کد مجموعه ای از الزامات ایمنی در برابر آتش است که در بسیاری از ساختمان‌ها و سازه‌ها به کار می‌رود. IFC شامل بخش‌هایی در مورد سیستم‌های اعلام حریق نیز می‌شود و الزامات کلی برای طراحی و نصب این سیستم‌ها را مشخص می‌کند.

استاندارد اروپایی EN

استانداردهای EN مجموعه‌ای از استانداردهای اروپایی هستند که مشخصات محصول و دستورالعمل‌های کاربردی برای سیستم‌های تشخیص حریق و هشداردهنده‌ها را تعیین می‌کنند. این استانداردها ویژگی‌های محصول، روش‌های آزمون و معیارهای عملکردی را تعریف می‌کنند که بر اساس آن‌ها می‌توان اثربخشی و قابلیت اطمینان هر جزء از سیستم‌های تشخیص و اعلام حریق را ارزیابی کرد.

استاندارد BS 5839

این استاندارد بریتانیایی است و توصیه‌هایی را برای راه اندازی و نگهداری سیستم‌های اعلام حریق در ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی ارائه می‌دهد. BS 5839 به سه دسته M (سیستم‌های دستی) ، L (سیستم‌های خودکار برای حفاظت از زندگی) ، و P (سیستم‌های خودکار برای حفاظت از اموال) تقسیم می‌شود.

نحوه سیم‌کشی مدار سیستم های اعلام حریق

سیم‌کشی سیستم اعلام حریق یکی از مهم‌ترین مراحل نصب و راه اندازی این سیستم است. یک سیم‌کشی دقیق و اصولی، عملکرد صحیح و به موقع سیستم را در هنگام وقوع حریق تضمین می‌کند. مراحل کلی سیم‌کشی مدار سیستم‌های اعلام حریق عبارت‌اند از:

1. یک نقشه دقیق از محل نصب تجهیزات و مسیرهای کابل کشی تهیه کنید. این نقشه به عنوان راهنمای اصلی برای اجرای سیم‌کشی عمل می‌کند.
2. با توجه به تعداد دتکتورها، طول مسیر و نوع سیستم، کابل مناسب را انتخاب کنید. انتخاب کابل مناسب به عملکرد صحیح و ایمنی سیستم کمک شایانی می‌کند.
3. جعبه تقسیم مرکزی برای توزیع کابل‌ها و اتصال تجهیزات به یکدیگر استفاده می‌شود. این جعبه به عنوان نقطه مرکزی سیستم عمل کرده و تمامی اتصالات به آن متصل می‌شوند.
4. کابل‌ها را با توجه به نقشه و استانداردهای مربوطه به جعبه تقسیم و تجهیزات متصل کنید. دقت در این مرحله بسیار مهم است تا از ایجاد خطا در عملکرد سیستم جلوگیری شود.
5. دتکتورها، شستی‌های اعلام حریق، آژیرها و سایر تجهیزات را به جعبه تقسیم متصل کنید. اتصالات باید به صورت محکم و مطابق با دستورالعمل سازنده انجام شود.
6. تمامی تجهیزات را به سیستم زمین متصل کنید. زمین کردن سیستم به منظور ایمنی و جلوگیری از ایجاد جرقه در مواقع بروز مشکل انجام می‌شود.
7. پس از اتمام سیم‌کشی، سیستم را به طور کامل تست کنید تا از عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل شود. تست سیستم شامل بررسی عملکرد دتکتورها، آژیرها و سایر تجهیزات است.

تفاوت حلقه و زون در سیستم های اعلام حریق چیست؟

در سیستم‌های اعلام حریق، دو اصطلاح حلقه (Loop) و زون (Zone) به طور گسترده‌ای استفاده می‌شوند. هر دو به نحوه سازماندهی و مدیریت دستگاه‌های مختلف در سیستم مربوط می‌شوند، اما تفاوت‌های مهمی دارند.

حلقه

یک حلقه در سیستم اعلام حریق، مجموعه ای از دستگاه‌ها است که به صورت سری به یکدیگر متصل می‌شوند. این دستگاه‌ها می‌توانند شامل دتکتورها، شستی‌های اعلام حریق، ماژول‌های ورودی/خروجی و سایر تجهیزات باشند. در این سیستم اگر یکی از دستگاه‌ها فعال شود، کل حلقه فعال شده و آلارم را به پنل کنترل ارسال می‌کند. بنابراین تشخیص دقیق محل آتش سوزی در سیستم‌های حلقه‌ای دشوار است.

زون

یک زون در سیستم اعلام حریق، یک منطقه مشخص در ساختمان است که توسط یک یا چند حلقه پوشش داده می‌شود. هر زون دارای یک آدرس منحصر به فرد است. در سیستم‌های زون، هنگامی که یک دستگاه در یک زون خاص فعال می‌شود، پنل کنترل به طور دقیق مشخص می‌کند که کدام زون دچار مشکل شده است. این امر به پرسنل ایمنی اجازه می‌دهد تا به سرعت محل آتش سوزی را شناسایی کنند.

نصب و راه اندازی سیستم اعلام حریق

نصب و راه اندازی یک سیستم اعلام حریق نیازمند دقت و تخصص است تا بتواند در مواقع اضطراری به درستی عمل کند. در این فرایند، مراحل زیر به طور معمول طی می‌شود:

1. بر اساس نقشه ساختمان و استانداردهای موجود، طرحی از سیستم اعلام حریق تهیه می‌شود.
2. تجهیزات مورد نیاز شامل پنل کنترل، دتکتورها، آژیرها، شستی‌ها و کابل‌ها تهیه می‌شود.
3. تجهیزات در مکان‌های مشخص شده بر روی نقشه نصب می‌شوند.
4. تمامی تجهیزات به پنل کنترل مرکزی متصل می‌شوند.
5. تنظیمات پنل کنترل بر اساس نوع سیستم و ساختمان انجام می‌شود.
6. عملکرد کلی سیستم به صورت دستی و اتوماتیک تست می‌شود.
7. پس از اطمینان از عملکرد صحیح سیستم، به کارفرما تحویل داده می‌شود.
8. نحوه استفاده از سیستم به کاربران آموزش داده می‌شود.

در پایان می‌توان گفت که دستگاه‌های اعلام حریق نقش بسیار مهمی در ایمنی ساختمان‌ها و حفظ جان و مال افراد ایفا می‌کنند. این دستگاه‌ها با تشخیص سریع علائم اولیه آتش سوزی، فرصت طلایی را برای واکنش سریع و تخلیه ساختمان فراهم می‌آورند. انتخاب و نصب صحیح این سیستم‌ها، همراه با انجام بازرسی‌های دوره‌ای و آموزش افراد در خصوص نحوه استفاده از آن‌ها، می‌تواند به طور چشمگیری احتمال وقوع خسارات جانی و مالی ناشی از آتش سوزی را کاهش دهد.